بررسی علل افت تحصیلی در مدارس

چاپ
PDF

وقتی صحبت از افت تحصیلی می شود ، منظور تکرار پایه تحصیلی در یک دوره و ترک تحصیل پیش از پایان دوره است.

وقتی صحبت از افت تحصیلی می شود ، منظور تکرار پایه تحصیلی در یک دوره و ترک تحصیل پیش از پایان دوره است. به عبارت دیگر افت تحصیلی شامل جنبه های مختلف شکست تحصیلی، چون غیبت مطلق از مد رسه، ترک تحصیل قبل از موعد مقرر، تکرار پایه تحصیلی، نسبت میان سنوات تحصیلی دانش آموز و سال های مقرر آموزش و کاهش کیفیت تحصیلات می شود . منظور از افت تحصیلی کاهش عملکرد تحصیلی و درسی د انش آموز از سطح رضایت بخش به سطح نامطلوب است.

افت تحصیلی یعنی اینکه دانش آموز در هنگام تحصیل بعد از یک دوره موفقیت تحصیلی یا متوسط، به تدریج ظرفیت یادگیری او کاهش یافته و یا تکرار پایه تحصیلی داشته باشد. به طورکلی نمرات او نسبت به ماه قبل یا سال های قبل سیر نزولی محسوس از خود نشان می دهد . افت تحصیلی به عنوان شاخص اتلاف آموزشی، از نظر مفهوم عام به هرگونه ضعف در سواد آموزی و یا وجود بیسوادی گفته می شود . اما از نظر مفهوم خاص عبارت از محقق نشدن انتظارات آموزشی و شکست در اهد اف آموزشی است و نابسامانی در فرآیند یاددهی - یادگیری را در برمی گیرد . ناکامی های تحصیلی به شکل گریز از مدرسه، تجدیدی، مردودی و ترک تحصیلی به منصه ظهور می رسد .

عمد ه ترین دلایل افت تحصیلی

۱) عوامل فرد ی: شامل هوش، توجه و دقت، انگیزه، هیجانات و آشفتگی های عاطفی و نارسائی های جسمی.

۲) عوامل خانوادگی: شامل روابط خانوادگی، فقر مالی و اقتصادی، فقر فرهنگی والدین، فقدان والدین یا والد .

۳) علل آموزشی مدرسه: شامل شیوه تدریس معلم، برنامه درسی مدرسه، پیشداوری معلم، شرایط فیزیکی کلاس، ارزیابی های ناد رست معلمان از عملکرد د انش آموزان، پایین بودن نسبت معلم به د انش آموزان، کمبود معلم مجرب، آموزش دیده و علاقه مند به تدریس و تحت پوشش قرار نگرفتن دانش آموزان واجب التعلیم.

با توجه به تحقیقات انجام شده، معلم، نقش تعیین کننده‌ای در سرنوشت کودکان و شاگردان خود دارد و علاوه بر تأثیرات ایمانی و اخلاقی که بر روح و روان ایشان می‌گذارد، در بالا بردن توان علمی و شکل دادن به وضعیت فکری آنان نیز بسیار موثر است.

3-1 مهم‌ترین عواملی که بر پیشرفت تحصیلی موثرند، عبارتند از:


1 - روابط معلم و دانش آموز
آموزش بدون ایجاد رابطه، معنایی نخواهد داشت. اولین هدف معلم باید برقرار کردن رابطه‌ای دوستانه و حمایت کننده با دانش آموزان باشد. باید به یاد داشت که هرگونه برخورد با دانش آموزان در تقویت با تضعیف تصور آنان نسبت به معلم، موثر است. بنابراین تلاش برای رابطه مثبت با دانش آموز، باید همه اوقات معلم و دانش آموزان را در بر بگیرد.

اجتناب از تنبیه شدید مکرر
معلمانی که مایلند رابطه خوبی با دانش آموزان داشته باشند، برای آموزش رفتار مناسب نباید بر تنبیه متکی باشند. اغلب تنبیه‌ها با هدفی فراتر از خجالت دادن و ناراحت کردن دانش آموزان در نظر گرفته می‌شوند. برخی از معلمان که خود مایل به تنبیه دانش آموزان نیستند، از والدین کودک می‌خواهند تا آن‌ها را به دلیل رفتار نامناسب در مدرسه، تنبیه کنند که در نتیجه رابطه معلم و والدین با دانش آموزان، دچار اغتشاش می‌شود. به جای اینکه از والدین بخواهیم تا آن‌ها را تنبیه کنند، بهتر است کاری کنیم تا والدین با امر آموزش فرزند خود درگیر شوند.


دوری کامل از راهبردهای تنبیه، شاید دشوار باشد. معلمان باید چگونگی استفاده از روش‌های انضباطی و تنبیه‌های خفیف را بیاموزند، در واقع تنبیه باید بیشتر از آن که واقعی باشد، نمادی باشد. یکی از راه‌های تنبیه خفیف، استفاده از روش محروم کردن است. به طور مثال، وقتی دانش آموزی با مدادش به پشت شاگرد دیگری که در جلو او نشسته است می‌زند، معلم می‌تواند آرام به او نزدیک شود و مدادش را بگیرد و به او بگوید: «می‌توانی مدادت را در آخر وقت کلاس از من بگیری»


اجتناب از شوخی
منظور این است که نباید با دانش آموزان بدرفتار، از عبارات تمسخر آمیز استفاده کرد.

پرهیز از پیش داوری‌های غیرمنصفانه
اولین گام برای پرهیز از این‌گونه موارد آن است که معلم باید صادقانه به آنچه باور دارد اعتراف کند، زیرا اگر آن‌ها را انکار کند، نمی‌تواند دانش آموزان خود را از عواقب ناخوشایند آن دور دارد. پس از آن، معلم باید تلاش کند تا بین دانش آموزان خود تفاوت نگذارد. روابط معلم با برخی از دانش آموزان، بسیار زیان‌بار است. زیرا بقیه دانش آموزان، آن را نوعی تبعیض می‌شمارند. معلمی که به ریاضی علاقه‌مند است با دانش آموزان علاقمند به ریاضی، بیشتر رابطه برقرار می‌کند. حال آنکه معلم، مسئولیت حرفه‌ای دارد و باید با همه شاگردان، رابطه یکسانی داشته باشد.


ثبات داشتن و بخشنده بودن
دانش آموزان، معلمی می‌خواهند که رفتارشان پایدار و قابل پیش‌بینی باشد. معلمی که یک روز رفتاری دوستانه و روز دیگر رفتاری غیر دوستانه دارد، موجب می‌شود که دانش آموزان از در میان گذاشتن مشکلات خود با وی تردید داشته باشند. حتی دانش آموزانی که در روز قبل، مشکلی در کلاس ایجاد کرده‌اند، باید بتواند روز بعد به راحتی به سر کلاس بیایند.


اجتناب از روابط وابستگی‌زا
معلمانی که به وضوح برای برقراری ارتباط مثبت با دانش آموزان خود تلاش می‌کنند، باید مراقب باشند که یکی از حادترین دشواری‌های وابستگی، وابستگی بیش از حد و اندازه برخی از دانش آموزان به تایید و تمجید معلمان است.


یکی از راه‌هایی که می‌توان به میزان وابستگی دانش آموزان پی برد، این است که آن‌ها موفقیت‌های خود را فقط به معلم نسبت می دهند. این دانش‌آموزان بر این باورند که علل موفقیتشان، بیرون از خودشان است. معلم از طریق ارزش دادن به دانش آموزان به خاطر عملکردهای مطلوب، می‌تواند آن‌ها را در شناسایی عوامل اصلی موفقیت خود یاری کند. مثلاً اگر دانش آموزی در بخشی از درس، مهارت کسب کرده باشد، معلم می‌تواند به او بگوید: «توجه خوب دیروز تو به درس، در یادگیری و حاضر جوابی امروزت موثر بوده است»


همچنین، دانش آموزان باید بیاموزند تا شکست‌هایشان را به عدم تلاش، و نه عدم توانایی نسبت دهند. اگر دانش آموزی در امتحان شکست خورد، نباید شکست خود را انکار کند، بلکه باید آن را بپذیرد. اما لازم است آن را از عدم تلاش خود بداند.

2 - مهارت معلمان
به طور کلی، معلمانی که در نظر دانش آموزان، سخت گیرترند، و معلمانی که توانایی برقراری سریع نظم را در کلاس درس دارا هستند، و معلمانی که به طور منظم از کارهای خود ارزیابی می‌کنند، و به آنچه دانش آموز یاد گرفته، در برابر همه آنچه باید یاد می‌گرفت، به درستی واقفند؛ و به دانش آموزانی که مطالب را در بار نخست یاد نگرفته‌اند، فرصت فراگیری مجدد را می‌دهند، در حرفه معلمی خود، موفق‌ترند.


آگاهی از مهارت‌های آموزشی و اصول تربیتی
معلم باید از فنون و مهارت‌های آموزشی، آگاهی داشته باشند و تنها ایمان و تعهد، کافی نیست. معلمی که از این فنون و اصول تعلیم و تربیت و مسائل روانشناسی عمومی کودک اطلاعاتی ندارد، ممکن است با اخلاص کامل و با نیت پاک، ولی با یک برخورد حساب نشده و نسنجیده با شاگرد، او را به سرنوشتی تلخ دچار کند.

تسلط بر درس
این نیز از وظایف و مهارت‌های معلم است. زیرا معلم، نقش تعیین کننده‌ای در سرنوشت کودکان و شاگردان خود دارد و علاوه بر تأثیرات ایمانی و اخلاقی که بر روح و روان ایشان می‌گذارد، در بالا بردن توان علمی و شکل دادن به وضعیت فکری آنان نیز بسیار موثر است. لازمه ایفای این نقش بسیار مهم، بالا بودن توان علمی و تسلط کامل بر درس است تا اولاً، مطالب آموخته شده به شاگردان صحیح باشد و ثانیاً هیچ‌گونه ابهامی در مسائل و مطالب آن علم برایشان باقی نماند.


اگر معلم، به صورت عمیق بر رشته تعلیمی خود تسلط نداشته باشد، شاگردان نیز عمیق نخواهند شد. معلم برای تسلط بر درس باید در راه بالا بردن توان علمی خود بکوشد. توقف در یک حد از دانش و آگاهی، برای معلم نقص بزرگی است، او باید با زمان و پیشرفت علوم، بر دانش خود بیفزاید.

دارا بودن طرح و برنامه درسی
یک علت موثر در ترغیب شاگردان به فعالیت‌های درسی، طرح و برنامه درسی معلم است؛ طرحی که در آن، وقت کلاس تقسیم و تنظیم شده باشد، تا به مسائل مختلف، همچون پرسش از درس‌های گذشته، بررسی نوشته‌ها و تکالیف شاگردان، ارزیابی آنان به وسیله امتحانات ناگهانی و ... رسیدگی شود. خوب است که معلم، طرح خود را برای بچه‌ها در اولین جلسه کلاس مطرح کند که این امر موجب اهمیت دادن بیشتر آنان به درس خواهد شد.

ایجاد انگیزه درسی
یک عامل موثر در بی رغبت بودن شاگردان به درس، انگیزه نداشتن است که معلم می‌تواند با معرفی درس و شناساندن جایگاه آن درس در بین علوم دیگر و تأثیر آن در زندگی، این انگیزه و هدف را ایجاد کند. اگر شاگردان، هدف از یادگیری درس مورد نظر و فایده آن را بدانند و بشناسند، با رغبت بیشتری آن را دنبال می‌کنند.

ارتباط مستمر با دانش آموز
لازمه نظارت بر فعالیت‌های کلاس و خارج از کلاس دانش آموزان، ارتباط مستمر با آنان است. در صورتی که معلم ارتباطی احترام آمیز و صمیمی با شاگردان داشته باشد، وی را بر امور درسی و غیردرسی خود ناظر خواهد گرفت. علاوه بر ارتباط روحی و معنوی با شاگردان، ایجاد ارتباط بین محیط درس و خانه و اجتماع به وسیله تماس با والدین آن‌ها، در نظارت بهتر و دقیق‌تر معلم موثر است.

3 - شرایط آموزشی و امکانات مطلوب تحصیل
عدم امکانات و تسهیلات مطلوب آموزشی، یکی دیگر از عوامل افت تحصیلی دانش آموزان است. کمبود معلمان مجرب و توانا در انتقال مطالب و موضوع‌های درس به دانش آموزان، وجود ضعف در روش‌های تدریس و تکیه بر محفوظات، تراکم جمعیت در کلاس، فشردگی برنامه‌های درسی و کمک آموزشی، دوری مدرسه از محل سکونت و ده‌ها مسئله دیگر در مورد شرایط مطلوب آموزشی و امکانات و تسهیلات تحصیلی، از عوامل قابل توجه در ایجاد و افت تحصیلی است.
منبع : tebyan.net

 

 

راه های کاهش افت تحصیلی

افت تحصیلی موضوعی غیر قابل حل نیست، اما حل آن هم یک باره و ناگهانی و با شیوه های آنی میسر نیست. برای مقابله با این پد ید ه، به برنامه ریزی های د رازمدت و زیربنایی احتیاج است. برنامه هایی که بر اساس واقعیت های اجتماعی باشند و ضمانت اجرایی به عنوان یکی از اصول برنامه ریزی آموزشی را د اشته باشند .

الف) برنامه های درازمدت یا بنیادی: این برنامه ها تدابیر زیربنایی است که یک سیاست کلی را د ر نظام آموزشی می طلبد . برخی از جزئیات این روش ها عبارتند از:

۱) تجدید نظر در نظام ارزشیابی.

۲) کاهش تعداد دانش آموزان هر کلاس.

۳) ارزیابی هوشی دانش آموزان قبل از دبستان.

۴) فراهم کردن امکانات آموزش و پرورش.

ب) برنامه های کوتاه مدت: جزئیات این برنامه ها به شرح زیر است:

۱) تهیه به موقع کتاب های درسی و فراهم آوردن وسایل کمک آموزشی.

۲) همکاری نزدیک اولیاء مدرسه و والدین.

۳) ارزیابی عملکرد معلمان و تشویق معلمان کارآمد .

۴) تقویت انگیزه های د رونی دانش آموزان.

همچنین تغییر در نگرش های آموزشی معلمان، تغییر د ر سبک های مد یریت مد ارس، نوآوری د ر روش های تد ریس، اصلاح فرآیند یاد دهی- یاد گیری و توجه به مشارکت مرد می می تواند در کاهش مسائل آموزش و پرورش به ویژه افت تحصیلی مثمر ثمر باشد .

بهره گیری از مطالعات تطبیقی یعنی استفاد ه از تجربیات سایر کشورها نیز د ر این زمینه می تواند مؤثر باشد . به عنوان مثال د ر هند راه های زیر را به کار برد ه اند :

۱) روش های مؤثر تدریس عرضه شد .

۲) بازآموزی معلمین آغاز شد .

۳) بین والدین و معلمین رابطه نزد یک تر ایجاد شد .

در کشور پاکستان بیشتر روی بازآموزی ها تأکید شد ه و بازآموزی معلمین را سرلوحه کار خود قرار د اد ه اند و معتقد ند که این کار باید شامل آموزش مهارت های تد ریس، بازنگری محتوای د روس و آموزش مهارت هایی باشد که انگیزه د انش آموزان را به د رس و تحصیل بیشتر کند .

همچنین برای کاهش افت تحصیلی علاوه بر راه های د رون سازمانی به راه های برون سازمانی نیز نیاز است. مثلاً کاهش علائق افراد به تحصیلات به ویژ د ر پسران، به خاطر نبود بازار کار مناسب و شایسته برای د انش آموختگان است که این مهم عامل جد ی د ر کاهش انگیزش تحصیلی د ر آنها می شود ، به طوری که نابرابری های آموزشی د ر شهر و روستا و نیز نابرابری های جنسیتی (د ختران د ر مقابل پسران) د ر تحصیلات عالیه که د ر یک د هه اخیر بر عکس چند د هه قبل د ر نظام آموزش و پرورش و نظام آموزش عالی کشور ما رخ د اد ه است، به د لیل عد م تطابق نیازهای بازار کار به تخصص فارغ التحصیلان مد ارس و د انش آموختگان د انشگاه هاست.

خسارت های ناشی از افت تحصیلی:

۱) هزینه های تحمیل شد ه به دولت که شامل:

الف) اتلاف هزینه های جاری اد اره مؤسسات آموزشی توسط د ولت.

ب) اتلاف سرمایه گذاری های ثابت برای احداث و تجهیز فضاهای آموزشی و پرورشی.

۲) هزینه های تحمیل شد ه بر خانواد ه شامل:

الف) اتلاف هزینه های مستقیم خانواد ه مثل پرد اخت حق ثبت نام، هزینه لوازم التحریر.

ب) اتلاف هزینه های حمل و نقل، ارتباطات برای رفت و آمد د انش آموزان به مدرسه.

۳) خسارت های وارد ه به د انش آموزان شکست خورد ه شامل:

الف) هزینه فرصت از دست رفته بر اثر د یرتر راه یافتن به بازار کار.

ب) خسارت های دیگری که بر فرد وارد می شود مثل هزینه واقعی سرخوردگی، احساس حقارت و بی کفایتی و خود پند اری منفی.

به نظر می رسد که بعد روانی اجتماعی خسارت ها که به د انش آموز و خانواده او وارد می شود ، به مراتب ضربات روانی جد ی تری نسبت به بعد ماد ی خانواد ه بر فرد تحمیل می کند و متأسفانه جبران زخم های شکست تحصیلی به کندی انجام می شود .

نتیجه گیری

مسأله افت تحصیلی به عنوان قد یمی ترین و بحث انگیزترین مسأله آموزش و پرورش ایران د ر د هه های اخیر بود ه است که فاصله بین وضعیت علمی موجود فراگیران با وضعیت مورد انتظار آنها از حد معقول و مقبول آن فراتر رفته است و منجر به خسارت های اقتصادی، روانی و اجتماعی شد ه است.

تحقیقات انجام شد ه نشان می د هد د ر کشور ما شکست تحصیلی زیاد و پرحجم بود ه و از همان سال اول ابتد ایی گریبانگیر برخی از دانش آموزان می شود . تحلیل های آماری نشان می د هند که این پد ید ه د ر ایران نیز همانند سایر جوامع گزینشی بوده و همه طبقات به یک نسبت با آن مواجه نیستند . این امر د ر مناطق محروم و روستایی و د ر میان حاشیه نشینان شهرها بسیار عمیق تر است.

متأسفانه گه گاه در ارائه آمار و ارقام، د قت لازم صورت نمی گیرد تا میزان و حجم واقعی معضلات آموزشی و فرهنگی مشخص شود . وقتی د ر موارد ی مانند مسأله بی سواد ی آمار متفاوتی از ۲۲ تا ۳۲ د رصد ارائه می شود ، چگونه انتظار د اریم برنامه ریزی د رستی د ر این مورد صورت گیرد؟ متأسفانه بد تر از این، در بحث افت تحصیلی پاک کرد ن صورت مسأله، به جای حل مسأله د ر بحث افت تحصیلی قابل تأمل است. یعنی به جای مرد ود ی و تجد ید ی، اجازه تکرار امتحان در نوبت های متوالی را به معنی کاهش افت تحصیلی بیان می کنند .

شناخت علل فردی، اجتماعی از یک طرف و علل ساختاری و آموزشی نظام تعلیم و تربیت از طرف دیگر مسائل را پیچید ه تر کرد ه است. بد ین منظور برای کاهش افت تحصیلی می توان از تغییر و نوآوری آموزش در عرصه تربیت هنر، نظام ارزشیابی، روش های تد ریس، مشارکت اولیاء، و سبک های مدیریت مدارس استفاد ه کرد . به امید کاهش افت تحصیلی در مدارس کشور.

پرداخت آنلاین ویزیت مشاوره

آمار بازدید کنندگان

mod_vvisit_counterامروز28
mod_vvisit_counterدیروز76
mod_vvisit_counterاین هفته376
mod_vvisit_counterهفته گذشته401
mod_vvisit_counterاین ماه1863
mod_vvisit_counterماه گذشته1627
mod_vvisit_counterکل بازدیدها569264

نظر سنجی سایت
 

خواندنی و کوتاه

جمله های عرفانی

من آموختم که ...

خدا را شکر

ببخشید من عذر دارم.

امروز امروز است


آیا همیشه باید نقاشی کودکان را تحسین کرد؟

آیا مقاومت کودکان در سنین پایین طبیعی است؟

چرا مردها در مقابل تغییر مقاومت می کنند؟